تهرانی که معماری و سیمای شهری‌اش، هویت ایرانی و تبلور هنر اسلامی را درهم آمیخته بود، ذائقه برخی معمارانش با نسخه شاهان دنیا گشته قاجار، تفاوت را احساس کرد و آهسته‌آهسته سبک اروپایی در کنار مکتب ایرانی، خانه‌های اشرافی و بعد از آن منزلگاه عامه مردم را دربر گرفت تا جایی که امروز به عقیده بعضی معماران، ترکیبی ناهمگون از هر دو سبک معماری در ساختمان‌ها مورد استفاده قرار گرفته و همان معماری اروپایی نیز در بیشتر مواقع بدون تدبیر و تفکر به‌کار می‌رود.
نما و سیمای ساختمان‌های پایتخت اکنون آنقدر آشفته و بی‌قرار است که ضرورت توجه به آن و احیای معماری ایرانی و اسلامی جزو مهم‌ترین سخنان مقام‌معظم رهبری در دیدار اخیرشان با مدیران شهری قرار می‌گیرد. شورای شهر تهران نیز که با نگاهی منتقدانه به موضوع ساخت‌و‌سازهای شهری پرداخته هم‌اکنون تدوین نظامنامه جامع شهرسازی و معماری با رویکرد شهرسازی و معماری ایرانی اسلامی را در دست تهیه دارد و در کنار آن به راه‌اندازی واحد تحقیق و توسعه در معاونت شهرسازی شهرداری تهران تأکید کرده است. به گفته محمد سالاری، رئیس کمیسیون معماری و شهرسازی شورای شهر، شهرداری نیز از این موضوع استقبال کرده تا بی‌توجهی چندین ساله به وضعیت نما، جبران شود. این عضو شورای شهر معتقد است که با توجه به تأکیدات مقام معظم رهبری و همچنین کارنامه‌ای که در سالهای اخیر وجود دارد، لازم به اقداماتی اساسی در تحقق این امر است اما ساختار کنونی معاونت شهرسازی این امکان را سلب کرده درحالی که با دایر کردن واحد تحقیق و توسعه در این معاونت و یکپارچه کردن مطالعاتی که در این خصوص در مرکز مطالعات شهرداری تهران انجام می‌شود، می‌توان این مهم را در بستری فکر شده و علمی پیش برد.همچنین در دومین برنامه 5ساله شهرداری، توجه به معماری ایرانی و اسلامی و عملیاتی‌کردن راهبردهای 17گانه بحث سیما و منظر شهری با محوریت ایرانی و اسلامی که در طرح جامع شهر تهران گنجانده شده، مورد تأکید قرار گرفته است.
بررسی شاخصه‌های مورد نیاز در تدوین نظامنامه معماری ایرانی و اسلامی
تدوین شاخص‌ها برای اجرایی کردن این نظامنامه یک اصل است تا تکلیف شهروندان برای رعایت آن با محوریت ایرانی و اسلامی مشخص شود. موضوعی که به گفته رئیس کمیسیون شهرسازی و معماری شورا تاکنون مغفول مانده و نتیجه آن، یک معماری وحشی در تهران شده که آرامش روحی شهروندان را نیز سلب کرده است.
اما روی آوردن به سبک ایرانی و اسلامی تا کجا ممکن است؟ آیا می‌توان از سازندگان بنا در شهر پرجمعیت تهران که به‌دلیل افزایش قیمت زمین و مسکن، تعداد آپارتمان‌های کوچکش در حال افزایش است انتظار داشت فضای درونی و اندرونی در خانه‌ها ایجاد کنند یا آشپزخانه‌های باز را که برگرفته از معماری غیرایرانی است با وجود تمام مزایا و معایبش کنار گذاشته، یا در مواد به‌کار گرفته در نمای خانه‌ها و حتی ساختمان‌های عمومی شهر از همان مصالح معماری گذشته استفاده کنند؟ سلیقه رو به تغییر مردم را باید چه کرد؟ سبک معماری که بخشی از فرهنگ یک جامعه است و با تطوری 100ساله به اینجا رسیده را آیا می‌توان با تدوین ضوابط و نظامنامه، یکباره رو به عقب برگرداند یا دست‌کم باید انتظار طی زمانی 100ساله را داشت تا آهسته‌آهسته این معماری احیا شود؟
رئیس کمیسیون معماری و شهرسازی شورای شهر معتقد است: هرچند اقتضائات امروز جوامع شهری تنها افسوس گذشته را بر دلمان نهاده اما نمی‌توان نسل جدید را ملزم کرد که به گذشته برگردد. البته چیزی که اکنون به‌عنوان معماری شهری با آن مواجهیم، تکنولوژی روز است که نه‌تنها سنخیتی با معماری گذشته ندارد بلکه از همان تدبیر معماری غربی نیز به دور بوده و آن را هم به‌کار نبسته است چراکه معماری غربی اگر به درستی استفاده شود لذتبخش است اما ما همان دانش را به‌صورت جزیره‌ای استفاده کرده و با دانش خودمان آمیخته‌ایم و نتیجه‌اش می‌شود این معماری آشفته که امروزه در تهران شاهدش هستیم.
حالا برای حل این مسئله که در نهایت از کدام شاخصه‌های معماری ایرانی و اسلامی می‌توان در جامعه امروز تهران استفاده کرد و آن را جزو ضوابط قرار دارد، کارشناسان و معماران این کمیسیون در حال بررسی هستند تا در نهایت ضوابط را با توجه به پیشینه معماری غنی ایرانی، جزو الزامات صدور پروانه قرار دهند و سازندگان بنا ملزم به رعایت آنها شوند. سالاری می‌گوید: به‌دنبال آن هستیم تا بعد از تدوین و ابلاغ ضوابط، با تخلفات نما همانند تخلفات حذف پارکینگ یا اضافه بنا برخورد شود.
تأکید بر حفاظت بیشتر از الگوهای معماری طی تفاهمنامه با میراث فرهنگی
در کنار توجه به نما و سیمای شهری و تدوین ضوابط برای آن، توجه به بناهای ارزشمند تاریخی موجود که شاخصه‌های معماری ایرانی و اسلامی را در هم آمیخته و در تهران نیز کم نیستند، مسئله مورد اهمیت دیگری است که هر چند سازمان میراث فرهنگی متولی حفظ آن است اما شورای شهری تهران نیز در حال تنظیم تفاهمنامه‌ای با این سازمان برای صیانت، حفاظت و بازسازی بافت تاریخی است. به گفته رئیس کمیسیون معماری و شهرسازی شورا تاکنون جلسات متعددی با مسئولان میراث فرهنگی برگزار شده و اکنون نیز با حضور سلطانی‌فر در سازمان میراث فرهنگی که خود از اعضای شورای شهر بوده، این مسئله همچنان ادامه دارد و پیگیری خواهد شد. وی می‌گوید: در این تفاهمنامه موضوع نگهداری و بازسازی بناهای تاریخی با تأکید بر سبک و سیاق گذشته، مورد تأکید قرار گرفته است.
شیوه‌ای نو برای هویت ایرانی و اسلامی
اداره کل معماری و نمای ساختمان معاونت معماری و شهرسازی نیز در حال تدوین ضوابط عام با 5محور نما، بام، بازشوها و فررفتگی‌ها، الحاقات و پیش‌آمدگی‌هاست. جواد کریمیان اقبال، مدیرکل معماری و نما معتقد است نمی‌توان دگردیسی چندین سالهای که در این حوزه پیش آمده را یکباره تغییر داد و لازم است ابتدا، نما دارای نظم و انضباط شده و سپس به مسئله هویت ایرانی و اسلامی آن توجه شود.
به گفته وی در بحث نمای ساختمان و مصالح به‌کار رفته در آن به‌احتمال بسیار، استفاده از برخی مصالح ممنوع یا محدود خواهد شد چراکه به‌کارگیری بعضی مصالح حتی با اقلیم ما سازگار نیست، بعضی نماها نیازمند نگهداری ویژه است و وقتی اقدامات و نگهداری مورد نظر انجام نمی‌شود، منظر شهری مخدوش می‌شود.
مدیرکل معماری و نمای ساختمان می‌افزاید: نمی‌توان از تکنولوژی روز نیز به دور بود اما مصالح مورد استفاده از منظر اقلیم و اتلاف انرژی هم باید بررسی شده و در واقع این مصالح بومی شود. شاید نصب کامپوزیت آسان و سریع باشد اما اگر شناخت از مصالح بالا رود، آجر دارای ویژگی‌هایی است که بسیاری از این مشکلات را خواهد پوشاند. وی به برگزاری نشست‌های تخصصی این اداره کل با حضور چهره‌های معماری همچون محمد بهشتی، مهدی حجت و احمد محیط طباطبایی اشاره کرد که نتیجه آن، سند در حال تدوین بناهای شاخص است. اما آنچه کریمیان اقبال بر آن تأکید می‌کند این است که هم لازم است قانون در این خصوص وضع شود و هم اقدامات فرهنگی انجام گیرد؛ همانند برگزاری مسابقاتی با موضوع بهترین نما، منظر و... که تاکنون از سوی این اداره کل برگزار شده است.
